Fotografia otworkowa - nieco o technice

1000 lat temu Arab Ibn Al Haitam zapisał swoje obserwacje zjawiska naturalnego, później nazwanego „camera obscura”. Oznacza to ciemne pomieszczenie, w którym Ibn Al Haitam dokonał swoich spostrzeżeń. W jednej ze ścian pomieszczenia znajdował się malutki otworek, przez który wpadało światło, rysując na przeciwległej ścianie obraz odwrócony stronami.

Można eksperymentować z camerą obscurą, czyli pierwszą kamerą jaka powstała. W kartonie, puszce albo innym zamykanym i światłoszczelnym przedmiocie wykonuje się otworek (stąd; kamera otworkowa), zaś na przeciwległej ściance umieszcza się np. odcinek filmu. Najłatwiej pracować używając dłuższych odcinków filmu czarno-białego, który można samodzielnie wywołać. Wygodna jest błona fotograficzna typu 120 (do aparatów średnioformatowych), którą można przymocować do kawałka tektury taśmą klejącą, a następnie zamocować na tylnej ściance np. papierową taśmą malarską (łatwo ją potem odkleić).
Dobre są eksperymenty z papierem fotograficznym np. formatu 13 x 18 cm, ponieważ jest on dość sztywny i przez to płasko leży w kamerze wykonanej np. z kartonu po butach.

Otworek musi być malutki i należy go wykonać w jak najcieńszym materiale, np., w folii aluminiowej z opakowania po jogurcie, lub cieniutkiej blasze miedzianej. Można położyć folię na porowatym ale sztywnym podłożu, a następnie wbić w niego igłę, tak by ostrze igły lekko weszło w metal. Średnicę otworu trudno jest ocenić, ale przy pomocy szkła powiększającego można porównać go ze skalą milimetrową na linijce. Zobaczymy wtedy przybliżoną średnicę otworka.

Średnica otworka nie ma bezpośrednio dużego znaczenia. Folię można następnie zaczernić np. na płomieniem świecy, ale nie jest to konieczne.
Otworki można też nabyć np. na aukcjach internetowych. Niekiedy sprzedawane są w oprawach umożliwiających mocowanie ich do aparatów z wymienną optyką.

Na wykresie nr 1 przedstawiono średnicę otworu w stosunku do odległości pomiędzy otworkiem a filmem/papierem/matrycą aparatu cyfrowego. Mniejszy lub większy otworek pogarsza ostrość obrazu.

Wykres 1. Średnica otworka w mm

Odległość pomiędzy otworkiem a filmem/matrycą odpowiada temu, co nazywamy ogniskową obiektywu. Mniejsza odległość między otworkiem a filmem (mniejsza niż przekątna filmu) daje efekt „szerokokątny”, zaś przy większej odległości mamy „tele”. Ponieważ otworek jest mały, to czas ekspozycji jest długi. Zamiast migawki wystarczy kawałek kartonu lub samodzielnie wykonana klapka, mocowana od zewnątrz, np. taśmą do przedniej ścianki kamery.

By obliczyć czas ekspozycji musimy wiedzieć, jaką mamy wartość przysłony. Otrzymujemy ją, dzieląc odległość między otworkiem a filmem przez średnicę otworka. Np. jeżeli odległość ta wynosi 50 mm, a średnica otworka 0,2 mm, to przysłona jest: 50 mm : 0,2 mm = 250.

Teraz będzie pomocna poniższa tabelka:

Jeżeli wartość przysłony kamery otworkowej wynosi np. 180 lub coś około tego, to ważny jest czas podawany przez światłomierz dla wartości przysłony 8. Jeżeli będzie to np. 1/60 s, to czas ekspozycji wyniesie 8 sekund.

Poniżej mamy bardzo pomocny wykres.

Wykres 2. Czas ekspozycji w sekundach

Światło można mierzyć ręcznym światłomierzem albo aparatem fotograficznym. W przypadku czarno-białego negatywu margines błędu jest spory i można sobie poradzić nawet bez światłomierza.

Przy wartości przysłony 250 oraz filmie o czułości ISO 100 czas ekspozycji wyniesie 5-10 sekund w silnym świetle słonecznym.

Na kamerę otworkową można przerobić np. aparat cyfrowy z wymienną optyką, wyjmując obiektyw i mocując na powstały otwór kawałek metalu z zamocowanym pośrodku otworkiem. W niektórych modelach będzie działała automatyka czasu, i nie będziemy musieli zastanawiać się nad pomiarem.

Zdjęcia wykonane kamerą otworkową są specyficzne. Nie są one ostre, ale często wyglądają lepiej niż można by oczekiwać. Nieostrość jest taka sama na całym zdjęciu w odróżnieniu od obrazów tworzonych przez obiektywy mające głębię ostrości.

Odświeżające jest to, że ciekawe efekty można osiągnąć nie stosując drogich obiektywów czy aparatów naszpikowanych elektroniką.